Istnieje możliwość automatycznego umorzenia udziałów wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zachodzi to wówczas, gdy wystąpią zdarzenia, wskazane w umowie spółki, stąd też, w obrocie funkcjonuje także określenie umorzenia umownego.
Czy w razie takiego zajścia, konieczne jest, aby w umowie spółki znalazł się zapis, że udziały ulegają umorzeniu, bez stosownej uchwały wspólników?
Kodeks spółek handlowych przewiduje w spółkach z ograniczoną odpowiedzialność dwa rodzaje umorzeń udziałów – dobrowolne i przymusowe. Umorzenie dobrowolne, wymaga dla swojej ważności każdorazowo zgody wspólnika. Przy umorzeniach przymusowych, nie jest to jednak konieczne.
Umorzenie automatyczne, jest jednym z rodzajów umorzenia przymusowego. Największym jego wyróżnikiem jest fakt, że nie wymaga konieczności podjęcia stosownych uchwał. W wyniku zapisów umowy spółki o umorzeniu automatycznym, samo wprowadza się ono w życie, w momencie zajścia zdarzenia określonego w umowie.
Artykuł 199 § 4 k.s.h. stanowi, że umowa spółki może zawierać zapisy na temat tego, że udział ulega umorzeniu w razie zajścia określonych zdarzeń bez konieczności podejmowania uchwał. Właśnie tutaj stosuje się zapisy o umorzeniu przymusowym. § 5 natomiast stanowi, że w przypadku zdarzeń zarząd powinien niezwłocznie podjąć uchwałę o obniżenie kapitału zakładowego, chyba że umorzenie udziału następuje z czystego zysku.
Takie umorzenie udziałów jest możliwe, gdy umowa spółki jednoznacznie wskazuje, że przy określonych zdarzeniach udział ulegnie umorzeniu, bez konieczności podejmowania w tym przedmiocie uchwały zgromadzenia wspólników. Ponadto, musi być ono opisane w sposób wyczerpujący i szczegółowy, aby uniemożliwić jego swobodną interpretację. Żaden przepis nie stanowi, co może stanowić przyczynę umorzenia udziałów, a więc wspólnicy mają pełną swobodę w jej ustalaniu. Przykładem takiego zdarzenia może być: osiągnie określonych wyników finansowych przez spółkę lub osiągnięcie przez jednego ze wspólników określonego udziału w kapitale zakładowym spółki.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku (wyrok z dnia 1 lutego 2018 r., sygn. akt: I AGa 23/18) potwierdził, że w orzecznictwie i piśmiennictwie przyjmuje się szczególny charakter automatycznego umorzenia udziałów wspólnika. W umowie spółki musi być to zdarzenie ściśle określone wraz z przyznaniem zarządowi odpowiednich kompetencji w tym zakresie i jednoczesnym wyłączeniem konieczności podejmowania uchwały przez wspólników.
W umowie spółki nie może być żadnych wątpliwości co do istoty i wystąpienia założonych zdarzeń. Dobrze skonstruowana umowa spółki sprawia, że gdy dojdzie do przewidzianego w umowie zdarzenia, dochodzi do automatycznego umorzenia udziałów – bez konieczności uchwały. Taką uchwałę podejmuje wówczas zarząd, jednak ma ona charakter jedynie deklaratywny. Zgodnie z art. 255 § 3 k.s.h. taka uchwała powinna zostać zaprotokołowana przez notariusza. Wspólnik ma jednak prawo zaskarżyć uchwałę zarządu w przedmiocie stwierdzenia wystąpienia przesłanek umorzenia przymusowego w drodze powództwa z art. 189 KPC.
Umowa spółki powinna wskazywać sposób ustalania wynagrodzenia za umorzony udział, uwzględniając jednocześnie wynagrodzenie minimalne (art. 199 § 4 zd. 2 w zw. z § 2 zd. 2 k.s.h.). Wynagrodzenie może być sfinansowane z czystego zysku lub z obniżenia kapitału zakładowego. W tym drugim przypadku zarząd, a nie zgromadzenie wspólników, podejmuje uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego.
