Założenie spółki cywilnej to bardzo ważna decyzja w życiu każdego przedsiębiorcy. Pojawia się wówczas wiele wątpliwości, odnośnie tego, jaki będzie stosunek między prowadzoną działalnością gospodarczą a tworzoną spółką, a także jakie są zasady jej funkcjonowania. Postaramy się odpowiedzieć na najważniejsze pytania związane z prowadzeniem takiej spółki – czym ona jest, jaki jest jej cel gospodarczy i jak wygląda odpowiedzialność za zobowiązania. Poruszymy także kwestie opodatkowania, rozliczeń wewnętrznych i przesunięć majątkowych.

Spółka cywilna nie jest spółką w rozumienia przepisów prawa handlowego. To wspólne przedsięwzięcie grupy podmiotów gospodarczych – osób fizycznych, prawnych lub obu tych grup. To bardzo popularna forma wspólnego prowadzenia przedsięwzięcia gospodarczego przez więcej niż jeden podmiot. Regulują ją zapisy kodeksu cywilnego i zawierana jest formie zwykłej umowy pisemnej. W odróżnieniu od spółek w rozumieniu przepisów prawa handlowego spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, nie posiada osobowości prawnej. Przedsiębiorcami są wspólnicy spółki, których być minimum dwóch.

Art. 860 § 1 Kodeksu cywilnego (K.C.) reguluje, że przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do wspólnego celu gospodarczego. Reguluje on również zobowiązanie, które każdy wspólnik zaciąga względem pozostałych, do dążenia do osiągnięcia tego celu przez działanie w sposób oznaczony.

Przez korzyść gospodarczą nie należy rozumieć tylko zarobku. Wspólnym celem może być choćby zbudowanie drogi dojazdowej do należących do wspólników zakładów, które ze sobą sąsiadują. W takim przypadku również korzyść gospodarcza zostanie osiągnięta, gdyż lepsze możliwości transportowe, umożliwią obu wspólnikom zwiększenia zarobku we własnym zakresie.

Każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki tj. podejmowania działań dot. stosunków zewnętrznych spółki w granicach umocowania. Ponadto wspólnicy zawierając umowę, zobowiązują się do wniesienia określonych wkładów.

Co powinna zawierać umowa spółki cywilnej, aby zawierać takie elementy?

• wskazanie wspólników,
• określenie celu gospodarczego spółki,
• rodzaj działalności, np. transport,
• rodzaj i wartość wniesionych wkładów,
• czas obowiązywania umowy spółki,
• zakres umocowania wspólników do reprezentacji spółki,
• sposób i zakres udziału wspólników w zyskach i stratach.

Czym jest cel gospodarczy?

Celem gospodarczym wspólników może być jedynie osiągnięcie korzyści gospodarczej – nieważne czy jest to korzyść zarobkowa, czy niezarobkowa. Jeśli w toku działalności spółki pojawi się zysk, to każdy wspólnik jest upoważniony do uczestnictwa w tym zysku. Ostateczny cel gospodarczy zawsze sprowadza się do uzyskania zarobku. Inny cel gospodarczy, może być jedynie etapowy, pośredni, mający na celu realizacje ostatecznego celu.

Cel gospodarczy nie musi być realizowany wyłącznie w drodze prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej. Określenie celu działania wspólników nie jest równoznaczne ze sposobem działania. Liczy się efekt finalny.

Przedmiot działalności

Przedmiotem działalności spółki cywilnej jest jej cel, który powinien zostać zawarty w umowie spółki. Najczęściej wskazywaną korzyścią gospodarczą jest dodatkowy dochód związany ze zwiększenia obszarów działalności wspólników. Bardzo ważne jest, aby określić co najmniej jeden mierzalny cel, który będzie regulował pracę spółki. Może to być np. wyższej wspomniana budowa drogi dojazdowej czy wspólnych magazynów. Jeśli przedsiębiorcy zawierając spółkę, chcą wprowadzić produkt na rynek lub świadczyć usługę należy także określić przedmiot działalności wg PKD. To bardzo istotny element umowy spółki, gdyż poszczególne rodzaje działalności, mogą wiązać się różnym profilem ryzyka i potencjałem w zakresie przyniesienia zamierzonych korzyści gospodarczych – wszystkie strony powinny być tego świadome. Jednakże stopień szczegółowości umowy zawsze zależy od decyzji wspólników.

Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej

Spółka cywilna nie posiada osobowości ani zdolności prawnej. W prawie podatkowym spółka cywilna traktowana jest jako jednostka organizacyjna. Powyższe zdanie podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny. W Uchwale NSA z 30 maja 2012 r., sygn. akt II GPS 2/12 wyrażony został pogląd, że „utożsamianie spółki cywilnej z jednostką organizacyjną wymaga potraktowania spółki w sposób przedmiotowy, jako rezultatu zawarcia umowy spółki, a więc jako pewnego „urządzenia społecznego”, działającego na podstawie tej umowy, którego substratem są przede wszystkim osoby realizujące określone, wspólne cele”, (Legalis).

Spółka cywilna jest zatem rozumiana jako swoista jednostka organizacyjna stanowiąca umowę spółki, gdyż realizowanie wspólnych celów gospodarczych wymaga minimum stałego, zorganizowanego współdziałania wspólników.

Wspólny majątek spółki

Brak podmiotowości spółki cywilnej na gruncie prawa cywilnego sprawia, że majątek nie należy do spółki, ale jest to wspólny majątek wspólników, objęty współwłasnością zgodnie z art. 863 K.C. Artykuł ten wskazuje, że:

• Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku.
• W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.
• W czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Regulacja ta przesądza o tym, że majątek spółki jest wyodrębniony od prywatnych majątków wspólników. Współwłasność łączna cechuje się tym, że jest on niepodzielny, gdyż każdy ze wspólników ma równe prawa do całego majątku. Wspólnicy mają prawa do wspólnego rozporządzania składnikami majątku – dokonują to jednak łącznie wspólnicy, a nie spółek, dlatego razem mogą zdecydować o sprzedaży ruchomości lub nieruchomości osobie trzeciej.

Sprawa przesunięć majątkowych

Wspólnicy mają prawa do przesunięć między ich majątkiem wspólnym a prywatnym. Za zgodą wszystkich wspólników, mogą np. przekazać na własność samochód objęty wspólnym majątkiem jednemu z nich. Należy jednak pamiętać, że konieczne będzie złożenie przy każdym takim przypadku stosownego oświadczenia woli o przeniesieniu własności danego składnika z majątku wspólnego wspólniku na rzecz majątku osobistego jednego z nich. Takie oświadczenie musi być przygotowane w formie pisemnej i powinno zawierać informacje o tym, czy przekazanie ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny.

Specyfika spółki cywilnej

Spółka cywilna jest umową pomiędzy wspólnikami, która reguluje wzajemne prawa i obowiązki w prowadzonej wspólnie działalności. Dlatego też, stroną umów cywilnoprawnych zawieranych przez spółkę cywilną są jej wspólnicy, a nie sama spółka cywilna. Umowa w imieniu spółki możemy podpisać jeden wspólnik lub wszyscy – w zależności od umocowań prawnych.

W czasie trwania spółki cywilnej osobisty wierzyciel jednego ze wspólników nie może żądać zaspokojenia swoich praw z udziałów dłużnika we wspólnym majątku wspólników. Naruszałoby to zasadę, że majątek spółki przysługuje niepodzielnie wszystkim wspólnikom spółki cywilnej. Pamiętać należy jednak, że w przypadku zawierania umów cywilnoprawnych przez jednego ze wspólników „w imieniu spółki” z osobami trzecimi, wszyscy wspólnicy spółki odpowiadają za zobowiązania z niej wynikające. Warto więc w umowie spółki określić zakres przedstawicielstwa wspólników, aby uniknąć ryzyka podejmowania samodzielnych decyzji, które w dłuższej perspektywie mogą narazić interes wspólników. Niewątpliwie ułatwi to ustalenie osób odpowiedzialnych za należyte wykonanie przyjętego przez spółkę zobowiązania.

Odpowiedzialność wspólników

Tak jak wyżej zostało wspomniane – charakterystyczną cechą spółek cywilny jest fakt, że wszyscy wspólnicy solidarnie odpowiadają za zobowiązania względem osób trzecich, które powstały w ramach trwającego stosunku spółki. Oprócz umów, solidarna odpowiedzialność ma także znaczenie w przypadku kierowania powództwa. Powód może dochodzić do spełnienia swojego świadczenia od jednego, w jego mniemaniu, odpowiedzialnego wspólnika lub od wszystkich wspólników spółki cywilnej. Zwykle osoba trzecia decyduje się na to drugie rozwiązanie, gdyż łatwiej jej dochodzić wówczas swoich roszczeń nie od jednego, a od kilku podmiotów tworzących spółkę cywilną.

Podatek dochodowy, VAT i od nieruchomości

Ostatnim zagadnieniem, nad którym warto się pochylić, są podatki. Spółka cywilna nie jest podatnikiem dochodowym – każdy wspólnik rozliczania się samodzielnie, proporcjonalnie do udziału w zyskach spółki. We własnym zakresie wspólnicy dokonują zgłoszenia formy opodatkowania dochodów ze spółki do właściwego Urzędu Skarbowego. Należy pamiętać, że przy wyborze rozliczenia ryczałtowego lub karty podatkowej, na taki wybór formy opodatkowania muszą się zdecydować wszyscy wspólnicy i taki też wniosek złożyć muszą również wspólnie.

Jeśli żaden ze wspólników nie zdecyduje się na rozliczenie w formie ryczałtu lub karty podatkowej, nie ma przeszkód, aby wspólnicy rozliczali się wedle uznania – według skali podatkowej lub stawki liniowej. Warto pamiętać jedynie, że przy podatku liniowym konieczne będzie opodatkowanie w tej formie wszystkich dochodów wspólnika rozliczanych w ramach podatku PIT.

Wspólnicy spółki cywilnej mogą określić prawo do zysku, poprzez oznaczenie udziału w zysku w dowolnej proporcji, według której będą rozliczane przychody i dochód z udziału w spółce. W tej samej proporcji powinny zostać rozdzielone koszty uzyskania przychodu oraz wydatki, które nie stanowią ich kosztów oraz straty.

Ważną kwestią jest też fakt, że gdy dana osoba prowadzi działalność gospodarczą w różnych formach, to wybór formy opodatkowania będzie dotyczył wszystkich form jej prowadzenia.

Jeśli chodzi o podatek VAT, wątpliwości rozwiewa decyzją Naczelnego Sądu Administracyjnego. W Uchwale NSA z dnia 30 stycznia 2017 r. sygn. akt I FPS 5/16 wyrażono pogląd, „że w przypadku podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego podatnikiem jest spółka cywilna, a nie wspólnicy tej spółki. W niektórych ustawach podatkowych prawodawca wprost przesądził o prawnopodatkowej zdolności spółek cywilnych”, (Legalis).

Oznacza to, że mimo braku osobowości prawnej spółki cywilnej, nie wyklucza jej się przyznania publicznej zdolności prawnej względem Państwa. Należy jednak pamiętać, że w przypadku podatku od nieruchomości obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na wszystkich wspólnikach spółki cywilnej, a podatnikiem jest właściciel, dzierżawca, użytkownika. Dzieje się tak dlatego, że Spółka cywilna nie może we własnym imieniu nabywać praw co do nieruchomości, a także innych praw rzeczowych. (Interpretacja ogólna Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 21 października 2016 r. w sprawie opodatkowania podatkiem od nieruchomości wspólników spółek cywilnych, nr PS2.8401.2.2016 (Dz. Urz. MRiF z 3 listopada 2016 r., poz. 10).