Trwająca epidemia COVID-19 doprowadziła do przerwania ciągłości dostaw na całym świecie. Realizacja wielu umów handlowych została z tego powodu zagrożona, a przedsiębiorcy zastanawiają się jak poradzić sobie z szeregiem trudności związanych z utrzymaniem działalności gospodarczej. Kiedy możemy się bezpiecznie wycofać z obowiązującej umowy?

W przypadku zobowiązań wzajemnych, w sytuacji wystąpienia niemożliwości następczej świadczenia, nie jesteśmy zobowiązani do spełnienia wzajemnego świadczenia – zobowiązania obu stron wygasają. W przypadku spełnienia go możemy domagać się zwrotu tego świadczenia, jako nienależnego. Jeśli istnieje jednak możliwość częściowego spełnienia świadczenia, a wierzyciela to satysfakcjonuje, możemy wygasić tylko tę część umowy, która pozostaje niemożliwa. W przypadku gdy częściowe spełnienie świadczenia jest dla wierzyciela bez znaczenia, to wtedy uzyskuje uprawnienia do odstąpienia od umowy w całości.

Czym jest następcza niemożliwość świadczenia? To sytuacja, w której zobowiązanie choć powstało, jest niemożliwe do wykonania. Od chwili pojawienia się stanu niemożliwości następczej wygasają obowiązki obu stron.

Dysproporcja

Jeśli pomiędzy świadczeniami obu stron zachodzi rażąca dysproporcja, możemy mówić o wyzysku. Artykuł 388. KC reguluje skutki umów zwartych w takich warunkach. O przymusowym położeniu możemy mówić, gdy pokrzywdzony pod wpływem okoliczności natury lub dzieła człowieka świadomie podejmuje niekorzystne decyzje. Sąd może ukształtować zobowiązania w przypadku wyzysku na rzecz pokrzywdzonego. Może to być zwiększenie należącego mu świadczenia lub nawet unieważnienia umowy przez Sąd.

Siła wyższa

Siła wyższa jest definiowana w kontraktach, nie regulują je przepisy prawa. Najczęściej są to zdarzenia zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia. Wystąpienie takich zdarzeń może być podstawą do zawieszenia umowy, a nawet jej rozwiązaniem. To strony kontraktu decydują, jakie będą następstwa w przypadku wystąpienia siły wyższej.

Klauzula nadzwyczajnej zmiany stosunków

Nadzwyczajna zmiana stosunków to sytuacja, w której zmiany istotnie wykraczają poza granicę ryzyka kontraktowego. Sąd, na podstawie artykułu 357 KC, może wyrazić zgodę na zmianę treści lub rozwiązanie umowy ze względu na nadzwyczajne okoliczności. Przykładem takich okoliczności może być nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub groźba poważnej straty dla jednej ze stron, a także nieprzewidziany przez strony umowy wpływ zmian stosunków na wykonanie zobowiązania.

Jak wygląda w polskim prawie odpowiedzialność za szkodę?

W polskim systemie prawnym zasadą odpowiedzialności odszkodowawczej jest wina. W umowach istotne znacznie dla odpowiedzialności ma jej zakres uzgodniony przez strony np. co do kar umownych, wyłączenia odpowiedzialności czy gwarancji. Oznacza to, że wedle umowy wykonawca może nie podlegać odpowiedzialności w wybranych sytuacjach.

Klauzula uciążliwości

W niektórych umowach możemy odnaleźć klauzulę hardship – odnosi się ona do sytuacji, gdy wykonanie kontraktu wciąż jest możliwe, jednak staje się niezwykle uciążliwe. Klauzula ta ma na celu utrzymanie kontraktu w mocy mimo zmienionych okoliczności. Dzięki tej klauzuli możemy wdrożyć procedurę, która pozwoli nam zaadaptować kontrakt do zmieniających się okoliczności.

Renegocjacje

Ostatnim elementem, który może pomóc nam w realizacji kontaktu, jest klauzula renegocjacyjna. Nakłada ona na obie strony obowiązek podjęcia rokowań w razie zmiany sytuacji wskazanej w klauzuli. W razie jej braku dłużnik nie może żądać na podstawie art. 354 § 2 KC, aby wierzyciel renegocjował z nim umowę lub zwolnił go z długu. Wówczas pozostaje mu tylko odwołanie się do wystąpienia siły wyższej i powołując się na zasady współżycia społecznego dążyć do rozpoczęcia rokowań.